Achtergrond

Napoleon Bonaparte was na zijn aftocht in Rusland in 1812 verslagen en gevangen gezet op het eiland Elba. De Nederlanden die vanaf 1810 tot 1813 waren ingelijfd in het Franse Keizerrijk werden bevrijd en zouden op aandringen van de Engelsen een nieuw koninkrijk worden. Willem Frederik, zoon van Willem V, speelde een actieve rol in het opeisen van een nieuw koninkrijk. Hij zou in eerste instantie gaan heersen als soeverein vorst, maar riep zichzelf op 16 maart 1815 uit tot koning Willem I der Nederlanden.

Na de oprichting van het nieuwe Verenigde Koninkrijk der Nederlanden was er behoefte aan een nieuw beroepsleger zonder dienstplichtigen. Dit was ook in de grondwet vastgelegd. Echter nog voor de publicatie ervan werden er toch dienstplichtigen aan het leger toegevoegd om de grote gaten in het leger aan te vullen. Na 20 jaar oorlog en overheersing door Frankrijk, waarin Nederlandse mannen dienst moesten nemen in het Franse leger, was de interesse niet groot om beroepssoldaat te worden. De nieuwe miliciens werden ingedeeld middels een loting waarin werd bepaald wie verplicht dienst moest nemen en wie er werden vrij geloot.    

Waterloocampagne

Op 26 februari 1815 ontsnapte Napoleon Bonaparte van het eiland Elba en greep met een deel van het overgelopen Franse leger opnieuw de macht in Frankrijk. Omdat de grootmachten van Europa een nieuwe periode van Frankrijk onder Napoleon niet zagen zitten, werd al snel besloten dat Frankrijk opnieuw zou worden binnengevallen. Vanuit Oostenrijk zou een gecombineerd leger van Oostenrijkers en Russen  Frankrijk aanvallen. Hetzelfde zou gelden voor het gecombineerde leger van Pruisen, Engelsen en Nederlanders.

Ook het 5e bataljon zou tot deze legers behoren. Ze werden ingedeeld bij de brigade Bylandt welke weer viel onder de 2e Nederlandse Divisie onder leiding van luitenant-generaal De Perponcher-Sedlnitsky. Het 5e bataljon werd naar de Zuidelijke Nederlanden gezonden en legerden zich in en rondom het plaatsje Genappe.

Op 15 juni 1815 stak Napoleon onverwachts de Frans-Nederlandse grens over bij Charleroi. De Nederlandse en Pruisische voorhoedes werden hierdoor gewaarschuwd en de berichten over de aanval kwam al snel bij de Nederlandse Generale staf terecht.  De leiding over het veldleger lag bij de Engelse aristocraat de Hertog van Wellington. Deze had bepaald dat in het geval van een Franse inval, de troepen zich moesten verzamelen rond Nivelles. Echter, toen de Nederlandse generale staf lucht kreeg dat een deel van het Franse leger op weg was naar Brussel was dat geen optie meer voor hen. Al snel kwam het besluit om de gehele Brigade Bylandt naar het tactisch belangrijke kruispunt genaamd Quatre-Bras te brengen om daar verdere orders af te wachten. Het 5e bataljon vertrok vanaf Genappe richting Quatre-Bras wat een tocht van ongeveer 5 kilometer was.

De Nederlandse bevelhebber Willem, Prins van Oranje (zoon van koning Willem I) kwam het 5e bataljon persoonlijk feliciteren met het afslaan van een van deze aanvallen toen er plotseling een nieuwe charge werd ingezet. Wederom formeerde de militie een carré, maar dit keer stond de Prins van Oranje er middenin. Uiteindelijk werd het 5e bataljon uit hun hachelijke situatie gered door de komst van twee verse Nederlandse cavalarie regimenten die gelijk de aanval op de Fransen inzetten. Deze charges richtten zich ook op de escorte van de gevangengenomen soldaten van het 27e Bataljon Jagers waardoor zodoende een grote groep jagers wist te ontsnappen en zich opnieuw kon aansluiten bij hun bataljon.

Tegelijk arriveerden er steeds meer Nederlandse en Engelse troepen. Het moegestreden 5e bataljon werd samen met de militiebataljons 7 en 8 en het 27e Bataljon Jagers teruggehaald en ten westen van Quatre-Bras geplaatst ter verdediging van de weg richting Nivelles. Hier voerden ze nog enkele kleine schermutselingen maar ze stonden voornamelijk in reserve. De Slag bij Quatre-bras zat erop voor het bataljon. Het  telde voor de veldslag 482 manschappen en verloor bijna 50% aan slagkracht.

Slag bij Waterloo

Twee dagen later op 18 juni was het 5e bataljon aanwezig bij de Slag bij Waterloo. Uiteindelijk zouden er na de terugkeer van een aantal gewonden een totaal 220 miliciens staan. Samen met de rest van de Brigade Bylandt stonden ze opgesteld in het linker centrum van het geallieerde leger. De brigade stond in de ochtend op een vooruitgeschoven positie voor de heuvelkam opstelt. Dit was mogelijk een fout vanuit de generale orders van Wellington of een bewuste order om een voorhoede te vormen. Het Engelse leger stond beschut achter de heuvel en kreeg zelfs het commando te gaan liggen als er artillerie op hen zou gaan vuren. De Bylandt brigade stond echter open en bloot voor de Franse kanonnen. De mythe gaat dat de brigade het bevel had om deze positie te blijven bezetten, maar in werkelijkheid werden ze aan het begin van de middag terug gehaald tot achter de heuvelkam. Wel stonden ze nog altijd op een vooruitgeschoven positie.